De taaie strijd voor land en gerechtigheid in Colombia

Door: Juliane Assmann

“Vanaf 2005..nee, sinds 2002 wordt er om dit land gevochten.” Vertel Eugenio mij wanneer ik hem vraag naar de strijd die geleid heeft tot de gebeurtenissen van vandaag. We zitten in de schaduw van de kerk in El Garzal, kijkend naar de mensen die af en aan lopen om hun land te laten registreren bij het nationale kadaster. Eugenio bezit vijftien hectare in Nueva Esperanza, de buurgemeenschap van Garzal, welke ook door CPT ondersteund wordt. – “poquita” Een beetje, stelt hij. Hij verbouwt onder andere weegbree, mango, kokosnoten, yucca en rijst, voornamelijk voor eigen gebruik. Vanwege bedreigingen, afpersing en de druk om paramilitairen te moeten betalen voor ‘bescherming’ moest Eugenio de nabijgelegen stad Puerto Wiches drie jaar geleden ontvluchten. Een van zijn compañeros is zelfs verdwenen. Na drie jaar tegen zijn wil weg te zijn geweest, is Eugenio teruggekeerd naar Nueva Esperanza en loopt hij vandaag de drie kilometer naar Garzal om zijn perceel te laten registreren en er in de toekomst officiële papieren voor te krijgen.

De details van dit proces zijn voor de campesinxs*, en ook voor de organisaties die hen bijstaan, verwarrend. Technisch gezien lopen drie registratietrajecten en ten minste een rechtszaak door elkaar, en in al die processen proberen mensen de eigendom van hun eigen land vast te laten leggen. Alleen als het proces voor het verkrijgen van de juiste titel bestaat uit verscheidene stappen in kost meer dan een jaar om uit te voeren. Deze week staat voor het kadaster in het teken van bepaling van de grenzen tussen land van de staat en land in privé-eigendom. Dit is vooral belangrijk voor hen die land hebben dat aan het water grenst. De verwarring van al deze ondoorzichtige processen levert frustratie op bij hen die soms voor niets komen opdagen, maar de meerderheid is voorzichtig optimistisch over het proces en waardeert de aanwezigheid van het kadaster en de monitorende organisaties. Naast het kadaster zijn internationale waarnemers van CPT en Peace Watch (een Zwitserse organisatie) aanwezig. Ook de Defensoría del Pueblo is aanwezig bij het proces. Dit is een van staatswege ingestelde organisatie, bedoeld om mensenrechten te beschermen, met name van hen die het meeste geraakt zijn door het gewapende conflict; vrouwen, kinderen en de campesinxs. Ook Defensoría del Pueblo begeleidt de zaak van Garzal al sinds 2004. Ten slotte is ook Justapaz betrokken, CPT’s partnerorganisatie die vorig jaar weer schot in de zaak van Garzal wist te krijgen door een zaak te starten tegen het kadaster. Ook zij staan Garzal en Nueva Esperanza bij in het proces om de gemeenschappen na de gewapende strijd opnieuw vorm te geven.

Wanneer gemeenschappen zo lang – meer dan 17 jaar – moeten vechten voor hun land, komt het veel voor dat bewoners op een gegeven moment vertrekken. Ze zoeken hun geluk in de stad of bezwijken onder de druk om hun land te verkopen. Ook Nueva Esperanza en Garzal hebben te leiden onder deze vorm van erosie. Dat is doorgaans de manier waarop de grootgrondbezitters nog groter worden. “Het is het grote dilemma van dit land waarin met genoeg geld alles mogelijk is.” Verklaart Pastor Salvador, leider van de Garzal gemeenschap. “In theorie zijn we allemaal gelijk, maar omdat de een meer geld heeft dan de ander ontstaat een situatie waarin alleen de welbedeelden toegang hebben tot de juiste instituties en daarmee tot gerechtigheid.”

Het feit dat grote delen van het land in handen zijn van een klein aantal grootgrondbezitters is een kant van het probleem. Voor de campesinxs brengt dit met zich dat ze geïsoleerd leven, afgesloten van de overheid. Het gebrek aan infrastructuur leidt ertoe dat het niet de moeite waard is om de opbrengst van je land naar het buurdorp te brengen voor verkoop, simpelweg omdat hier meer kosten mee gemoeid zijn dan de mogelijke opbrengst van de producten. Met name in de bergen leidt deze situatie ertoe dat veel campesinxs zijn overgegaan op de verbouw van coca. “Coca beschadigt de sociale samenhang van het land onherstelbaar, maar is nuttig om te overleven. De staat is verantwoordelijk voor deze situatie” aldus Pastor Salvador.

Katherin, een campesina uit Garzal, is een van de twee vrouwen in het gezamenlijke comité van Garzal en Nueva Esperanza. Zij stipt aan hoe moeilijk het is om te communiceren wanneer de regering dat niet faciliteert in de vorm van bijvoorbeeld een signaal voor mobiele telefonie. Ze kijkt vooruit naar de besprekingen met het kadaster; “Het proces heeft veel vertraging opgelopen, ik maak me daar zorgen over”. Haar wens voor de toekomst is om het papierwerk rondom haar land op orde te krijgen en in rust te kunnen leven. Ze hoopt op een bevrijd land.

Land is het grote politieke probleem dat niet alleen de grond was voor de gewapende strijd, maar nog steeds aan de basis ligt van de huidige conflicten in Colombia. Op dit moment hebben die conflicten met name betrekking op multinationals, zaken als het oppompen van schaliegas of landjepik. Het is precies deze grondslag die een bureaucratisch proces als landregistratie, op het eerste gezicht niets bijzonders – ertoe kunnen laten leiden dat wanneer Pastor Salvador na zeventien jaar strijd plechtig zijn handtekening zet, hij zijn vuist opsteekt als teken van overwinning en begint te lachen. Dit proces maakt duidelijk dat stap voor stap het land terug kan komen bij de bevolking en die teruggave is spectaculair.

*Genderneutrale vorm van de spaanse aanduiding van boeren.